Ένα (όμορφο) τέρας: Η ομάδα

«Τηρουμένων των αναλογιών, θα υποστηρίξεις το ίδιο σου το φύλο, την ίδια σου την κουλτούρα, τον τόπο σου...και αυτό που θα επιδιώξεις θα είναι να αποδείξεις ότι εσύ είσαι καλύτερος από τον άλλο. Ο,τιδήποτε και αν είναι αυτό που υποστηρίζεις, αυτό αντανακλά εσένα, και όταν αυτό κερδίζει, εσύ κερδίζεις.»

                                               Ισαάκ Ασίμωφ, αναφερόμενος στους θεατές αθλητικών γεγονότων    

                                                   Βλ. Βιογραφία Ι. Ασίφωφ

Ο άνθρωπος ανέκαθεν άνηκε σε ομάδες, οι οποίες ποικίλουν και μπορεί να είναι θρησκευτικές, πολιτικές, κοινωνικές, εργασιακές, αθλητικές, κτλ.

Πώς όμως επηρεάζεται το άτομο από μία ομάδα και πώς λειτουργεί μέσα σε αυτή; Είναι αλήθεια πως το ζήτημα αυτό είναι μεγάλο, όσο μεγάλη είναι και η ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει κάπου.

Και είναι αλήθεια ότι η μονάδα, το άτομο, μπορεί να παρασυρθεί από την πλημμυρίδα των πολλών, και να κάνει πράγματα τα οποία μεμονωμένα ίσως να μη σκεφτόταν ποτέ ότι θα μπορούσε να κάνει (και γι’αυτό, δεν έχετε παρά να ξεφυλλίσετε το πολύ ενδιαφέρον βιβλιαράκι που γράφτηκε το 1895 από το Γουσταύο Λε Μπον, με τίτλο 'Η ψυχολογία των όχλων').

Το 1972, ο ψυχολόγος Irving Janis, δημιούργησε τον όρο Groupthink, κάτι το οποίο μεταφράζεται ως αγελαία σκέψη, ή ομαδική σκέψη. Το groupthink είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο το οποίο εμφανίζεται σε μία ομάδα όπου η επιθυμία για αρμονία και συμμόρφωση έχει ως αποτέλεσμα τις λανθασμένες αποφάσεις. Μια τέτοια ομάδα εμφανίζει τα εξής:

1. Ψευδαίσθηση της ατρωτότητας: Τα μέλη της ομάδας αγνοούν προφανείς κινδύνους, αναλαμβάνουν υπερβολικά ρίσκα και είναι υπεραισιόδοξα.

2. Συλλογική εκλογίκευση: Τα μέλη υποβαθμίζουν και προσπαθούν να εξαλείψουν ο,τιδήποτε είναι ενάντια στα πιστεύω της ομάδας.  

3. Ψευδαίσθηση της Ηθικότητας: Τα μέλη πιστεύουν ότι οι αποφάσεις τους είναι ηθικά ορθές, αγνοώντας τις όποιες ηθικές συνέπειες αυτών.

4. Υπερβολική τάση προς στερεότυπα: Η ομάδα κατασκευάζει αρνητικά στερεότυπα των όποιων ανταγωνιστών εκτός ομάδας.

5. Πίεση για συμμόρφωση: Τα μέλη της ομάδας ασκούν πίεση σε όποιον εκφράζει μία γνώμη ενάντια στα στερεότυπα, τις ψευδαισθήσεις και τις δεσμεύσεις της ομάδας, χαρακτηρίζοντας τις διαφορετικές απόψεις ως ανυπακοή ή ακόμη και προδοσία.     

6. Αυτο-λογοκρισία: Τα μέλη αποφεύγουν να εκφράσουν τη διαφωνία τους και τις διαφορετικές απόψεις τους.

7. Ψευδαίσθηση της Ομοφωνίας: Τα μέλη της ομάδας αντιλαμβάνονται λανθασμένα ότι όλοι συμφωνούν με την απόφαση της ομάδας. Η σιωπή εκλαμβάνεται ως αποδοχή.

8. Οι φρουροί: Κάποια μέλη της ομάδας αναλαμβάνουν το ρόλο του προστάτη της ομάδας από πληροφορίες που ενδέχεται να απειλήσουν τη συνοχή της ομάδας.

Από το βιβλίο (1982): ‘Groupthink: Psychological Studies of Policy Decisions and Fiascoes’

Το παρακάτω βίντεο είναι απόσπασμα από την πολύ ενδιαφέρουσα ταινία ‘Die Welle’, η οποία αποτυπώνει πολύ εύστοχα τα ανωτέρω, καθώς και πολλά άλλα ψυχολογικά φαινόμενα:  

Die Welle

Είναι γεγονός πως στην ταινία αυτή γίνεται αναφορά σε μία συγκεκριμένη ιδεολογία, αλλά θα μπορούσε να αφορά και οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα, η οποία γίνεται στα πλαίσια μιας ομάδας.

H λύση, ή καλύτερα μία από τις λύσεις, προτείνεται από τους C. Chabris-D. Simons στο βιβλίο τους ‘Ο αόρατος γορίλλας, ή πώς αλλιώς μας ξεγελά η διαίσθησή μας’. Αν θέλετε η ομάδα να λάβει μία σωστή απόφαση, μην την αφήσετε να το συζητήσει. Υπάρχει μία άλλη στρατηγική που έχει αποδειχθεί ότι πλεονεκτεί σε σταθερή βάση έναντι των υπολοίπων: χωρίς να έχει προηγηθεί καμία συζήτηση, το κάθε μέλος της ομάδας γράφει σε ένα κομμάτι χαρτί τη δική του εκτίμηση ή άποψη και έπειτα βγαίνει απλώς ο μέσος όρος όλων των ανεξάρτητων εκτιμήσεων.